Κουριτίμπα (μέρος 1)

Το Μάρτιο του 2009 επισκέφτηκα τη Βραζιλία και μεταξύ άλλων την Κουριτίμπα. Στο παρακάτω κείμενο προσπάθησα να περιγράψω τις εντυπώσεις μου, από τη σκοπιά του τεχνικού που ενδιαφέρεται για τον πολεοδομικό και βιοκλιματικό σχεδιασμό, παραθέτοντας κάποια πιο ειδικά στοιχεία τα οποία σε καμία περίπτωση δεν είναι πλήρη ούτε αντιπροσωπευτικά.

Λίγα λόγια για την Κουριτίμπα.

Η Κουριτίμπα είναι παντελώς άγνωστη (και ίσως δίκαια) στον πολύ κόσμο. Δεν είναι ιδιαίτερα όμορφη (όπως το Ρίο), ούτε ιδιαίτερα παλιά (όπως το Σαλβαδόρ), δεν υπήρξε ποτέ κέντρο του αποικιακού εμπορίου (όπως η Μίνας Ζεράις), ούτε υπήρξε ένα φουτουριστικό πρότζεκτ (όπως η Μπραζίλια). Κανένα τραγούδι δεν γράφτηκε για αυτήν, κανένας χορός δεν γεννήθηκε εκεί, ούτε καν έχει κάποια γνωστή ποδοσφαιρική ομάδα. Και όμως είναι η πόλη που οι περισσότεροι Βραζιλιάνοι θα ήθελαν να ζουν, ενώ είναι πασίγνωστη σε όλους τους συγκοινωνιολόγους και πολεοδόμους. Ο λόγος: έχει ένα από τα καλύτερα συστήματα δημόσιων συγκοινωνιών στον κόσμο και δίκαια αυτοαποκαλείται η πιο βιώσιμη πόλη της Βραζιλίας. Η επίσκεψη μου εκεί δικαιολόγησε κάποιους μύθους, κατέρριψε κάποιους άλλους και μου αποκάλυψε μια ενδιαφέρουσα πόλη, μακριά από κάθε βραζιλιάνικο στερεότυπο.

Η Κουριτίμπα αποτελεί την πρωτεύουσα του Παρανά, μιας αγροτικής επαρχίας στο νότο της Βραζιλίας. Οι κάτοικοι της έχουν ένα από τα μεγαλύτερα κατά κεφαλήν εισοδήματα στη Βραζιλία και οι περισσότεροι είναι απόγονοι μεταναστών (Ιταλών, Πολωνών, Ιαπώνων) που έφτασαν στη Βραζιλία στις αρχές του αιώνα. Η Κουριτίμπα αν και αποτελούσε πρωτεύουσα επαρχίας από το 19 αιώνα γνώρισε μεγάλη πληθυσμιακή έκρηξη στα μέσα του αιώνα. Το 1970 μπροστά στο φάσμα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης η οποία έκανε αβίωτες τις περισσότερες βραζιλιάνικες (αλλά και ελληνικές) πόλεις, μια ομάδα αρχιτεκτόνων, επιστημόνων και πάνω από όλα η τοπική κοινωνία, όχι μόνο συνέταξε ένα πρωτοποριακό ρυθμιστικό σχέδιο, αλλά στη συνέχεια το συνέχισε κιόλας.

Κάποια ιστορικά στοιχεία

Ήδη από τη δεκαετία του 1940 είχε εκπονηθεί ένα πρώτο ρυθμιστικό σχέδιο, που δεν κατάφερε όμως να δώσει λύση στα σοβαρά οικιστικά και κοινωνικά προβλήματα που προκαλούσε η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού (140.000 το 1945 500.000 το 1965).

Το 1965 εκπονείται νέο ρυθμιστικό αρκετά φιλόδοξο και πρωτοποριακό, με σκοπό την ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας, την αύξηση του πρασίνου, τη προστασία και ανάδειξη του ιστορικού κέντρου και την οργάνωση των χρήσεων γης για να εξυπηρετούνται καλύτερα από τις δημόσιες συγκοινωνίες. Το 1966 ιδρύεται το IPPUC, ένα ίδρυμα ημιανεξάρτητο από το δήμο που σκοπό έχει να εποπτεύει την εφαρμογή του ρυθμιστικού και να το επικαιροποιεί. Σε αυτό δούλευε και ο Jaime Lerner, αρχιτέκτονας ο οποίος θα εκλεγεί δήμαρχος για τρεις διαφορετικές θητείες (1971-1974 1979-1983 1989-1992) και με τις πρωτοποριακές και ριζοσπαστικές πρακτικές του θα σημαδέψει την πορεία της πόλης.

Ωστόσο η επιλογή της Κουριτίμπα να επενδύσει στη βιώσιμη ανάπτυξη δεν ήταν μόνο θέμα προσώπων .Σήμερα το πολεοδομικό συγκρότημα έχει 2,5 εκατομμύρια κατοίκούς και ένα από τον υψηλότερους δείκτες ιδιοκτησίας στη Βραζιλία, ωστόσο οι κάτοικοι του εξακολουθούν να εμπιστεύονται τις δημόσιες συγκοινωνίες και να απολαμβάνουν μια, σε μεγάλο βαθμό ακόμα και για τα ευρωπαικά πρότυπα, «βιώσιμη» πόλη. (φωτό Κ. Καταβούτας)

συνεχίζεται....